لینوکس را که می شناسید، کم؟ خب حق دارید. ما که ویندوز را با قیمت 3000 تومان از بقالی سرکوچه می خریم، نیازی به استفاده از سیستم عامل رایگان نداریم چون برای خرید سی دی آن باز باید 3000 تومان پول بدهیم. خب پس بهتر است قبل از بررسی داستان پرماجرای لینوکس ملی (سیستم عامل ملی نگویید، بعداً می گویم چرا) کمی به خود لینوکس بپردازیم.
پروژه ای در سال 1984 به نام گنو (GNU) آغاز گردید که یک جنبش نرم افزاری محسوب می شد. این پروژه شامل همکاری برنامه نویسان برای ساخت نرم افزارهای آزاد بود که تنها چیزی که نیاز داشت، یک سیستم عامل آزاد بود.
«لینوس بندیک توروالدز» دانشجوی فنلاندی، کسی بود که به این رویا تحقق بخشید. وی در 25 اوت سال 1991 ساعت 20 و 57 دقیقه موجودیت سیستم عامل لینوکس را اعلام کرد. پنگوئن تاکس نشان دهنده ی خوش شانسی لینوکس است که توروالدز مالک این نهاد است. این سیستم عامل با شعار «لینوکس آزاد، مانند حرف زدن» کار خود را آغاز کرد و به دلیل متن باز بودن (یعنی کدهای آن در اختیار همگان قرار می گیرد) توزیع های مختلفی از آن تاکنون منتشر شده است. شش توزیع پارسی از این سیستم عامل به نام های پارسیکس، شبدیکس، سرآمد، کارآمد، لینوکس شریف ، فارلیس و آریوس نیز در میان توزیع ها به چشم می خورد. اما بحث اصلی، پروژه ای است که کار آن از 6 سال پیش آغاز شد و هنوز پایان نیافته است. پروژه ای که 950 میلیون تومان برای آن هزینه شد و قرار بود 2 سال پیش در دسترس من و شما قرار گیرد اما خوب هنوز هم به استفاده از ویندوز کرک شده ادامه می دهیم!
دکتر محمد سپهری راد، دبیر شورای عالی انفورماتیک در دوره ی ریاست جمهوری آقای خاتمی در مورد لزوم اجرای طرح سیستم عامل ملی در مصاحبه ای با سایت ITiran.com این چنین می گوید:
«در حال حاضر عمده رایانه هایی که مورد بهره برداری قرار می گیرد تقریباً بدون استثنا از ویندوز استفاده می کنند که استفاده گسترده از آن دو مشکل دارد:
منبع این سیستم عامل در اختیار ما نیست و حفره های امنیتی در آن وجود دارد.
اگر ایران بخواهد به سازمان تجارت جهانی (WTO) بپیوندد، قطعاً ادامه استفاده غیرقانونی از نرم افزارهای خارجی امکان پذیر نیست.»
به دلایل فوق، طرح سیستم عامل ملی در سال 1380 مطرح شد و از دید آقای سپهری راد مزایای این سیستم عامل امنیت بالای آن و منبع باز بودن آن است اما سوال جالب آن است که چرا قضیه ملی کردن هر چیزی فقط تو ایران رواج داره؟ خودرو ملی، لینوکس ملی، مرورگر ملی و الی آخر.
نکته ی دیگری که برای خود من خیلی جالب است، نام این طرح است: «سیستم عامل ملی» حالا به نظر شما سیستم عامل یکه کدهای کرنل (هسته ) آن در خارج از کشور نوشته شده و قرار است عملیات پارسی کردن روی آن انجام گیرد . چطور می تواند عنوان سیستم عامل ملی را به خود بگیرد؟
پس قطعاً این طرح هدف دیگری را دنبال می کند و آن جلوگیری از هرج و مرج بعد از پیوستن احتمالی ایران به WTO است که اگر چنین اتفاقی بیفتد، دیگر ویندوز را باید با 100 برابر قیمت فعلی خرید و یا به تعبیری به جدا بودن ایران از کره ی زمین خاتمه دهیم.
حالا تمام این موارد به کنار ولی بیایید این 950 میلیون تومان کزایی که تقریباً معادل پول خرید 3000 عدد ویندوز ویستا (نسخه تمام) است بپردازیم.
راستی تا یادم نرفته است بهتر است بگویم که با دیدگاه آقای سپهری راد در مورد امنیت لینوکس مخالفم شاید لینوکس حفره امنیتی کمتر دشاته باشد ولی اکثر خراب کاران هم هیچ وقت، زمان خود را صرف نفوذ به سیستم عاملی که تمام توزیع های آن روی هم 50% از بازار سیستم عامل ها را در دست دارند، نمی کنند. تازه پشتیبانی 24 ساعته ی مایکروسافت برای ویندوز در بیش از 90 کشور جهان (ایران جزو کره ی زمین نیست!) را هم در نظر بگیریم.
اما آیا به راستی لینوکس بدتر از ویندوز است؟ اگر چنین است چرا باید کاربر 300 دلار در جوب بریزد و به جای یک سیستم عامل آزاد از سیستم عامل گران قیمت ویندوز استفاده کند؟
مهمترین دلیل استفاده از ویندوز، پشتیبانی و تنوع برنامه های آن است که تا چند سال دیگر هم برنامه های قابل اجرا روی لینوکس به برنامه های حال حاضر ویندوز نمی رسند. (ناگفته نماند که برنامه ای در لینوکس وجود دارد که برنامه های ویندوز را تا حدودی اجرا می کند - sudo apt-get install wine)، البته در برنامه های دسکتاپ.
بزرگترین ایراد لینوکس هم بعد از تعداد برنامه، کاربر پسندانه نبودن آن است. مبتدی ترین کاربر رایانه هم می تواند با ویندوز کار کند اما لینوکس نه.
خوب برویم سر اصل مطلب یعنی هزینه های لینوکس ملی. (950 میلیون تومان تا سال 1385) حقوق یک برنامه نویس خوش شانس در ایران از 600 یا 700 هزار تومان در ماه فراتر نمی رود و 900 میلیون تومان به عبارتی حقوق 1500 نفر/ماه کار تخصصی است. که لازم به ذکر است هسته لینوکس را یک نفر و محیط گرافیکی آن را 165 نفر در طول یک سال که تمام وقت هم روی آن کار نمی کردند، آماده کرده اند.
با پروژه مرتب سازی فارسی شروع می کنیم. هزینه اختصاص داده شده به این طرح 27 میلیون تومان است یعنی حقوق یک کارشناس در چهار سال و نیم. آیا این کار این قدر مشکل و وقت گیر است؟
پروژه دوم، تقویم رسمی ایران که هدف آن استخراج الگوریتم تقویم تاریخ جلالی بوده است. چنین طرحی این روزها به عنوان پایان نامه کارشناسی نرم افزار نیز قابل قبول است. در چنین شرایطی هزینه ی اختصاص داده شده به این طرح 15 میلیون تومان بوده است.
پروژه دیگر طراحی و پیاده سازی لوح فشرده ی نمایشی لینوکس است که قاعدتاً این کار نباید بیش از یک ماه کار یک کارشناس نرم افزار باشد اما هزینه ی اختصاصی به این طرح 25 میلیون تومان است.
پروژه ی بعدی افزودن امکانات فارسی به پایگاه داده My SQL است که هزینه 28 میلیون تومانی برای آن اختصاص داده اند که البته اگر خود My SQL قرار بود از اول نوشته شود، چنین هزینه ای نداشت!
جالب ترین پروژه، پروژه افزودن امکانات فارسی به غلط یاب واژگان Spell Checker  در سال ۸۴ با هزینه بالای 38 میلیون تومان! آه، شاخ غول می خواهند بشکنند؟ یا هفت خوان رستم را رد کنند؟ یعنی یک بانک واژگان این قدر هزینه دارد حال آنکه دیکشنری لینوکس تنها 6 میلیون تومان هزینه داشته است؟
پروژه ی دیگر ترجمه ی محیط گرافیکی KDE بوده است که قبل از این طرح به اصطلح ملی آماده شده بود و قرار بود رفع اشکال شود. گویی این قدر این کار سخت بوده که 30 میلیون تومان برای آن اختصاص داده اند.
پروژه های دیگر هم هستند که هزینه های اختصاص داده شده برای آنها از نوشتن دوباره نرم افزار هم بیشتر است اما به آنها نمی پردازیم.
از این دست پروژه ها زیاد است مثلاً همین اینترنت ملی که قرار است ظرف 3 سال آماده شود (من نمی دانم و هنوز به این درجه از فهم نرسیدم که این اینترنت ملی یعنی شبکه جهانی ملی چه مفهومی دارد. شما به من کمک کنید.) یا حتی ساینا که به عنوان مرورگر ملی معرفی شد و ۴۰۰ میلیون تومان هزینه شد. :)
به هرحال طرح سیستم عامل ملی طرحی هر چند مفید است اما باید حساب شده و خارج از سیستم دولتی و پویاتر باشد. چون بخش خصوصی توان خرج چنین هزینه هایی را ندارد و یا لااقل معلوم است که این پول ها کجا می رود...